Jeżyna - właściwości zdrowotne owoców

Jeżyna wraz z maliną, stanowi jeden z najliczniej reprezentowanych rodzajów botanicznych (Rubus). W obrębie rodzaju Rubus, istnieje kilkaset gatunków owocujących na dwuletnich i tegorocznych pędach. Stały się one  podstawą do hodowli nowych odmian uprawnych. Hodowla jeżyny prowadzona jest obecnie w 14 krajach na całym świecie (Wielka Brytania, Niemcy, Szkocja, Polska, Serbia, Szwecja, Szwajcaria, Rumunia, USA, Nowa Zelandia, Australia, Chiny, Chile). Największy postęp w hodowli nowych odmian jeżyny osiągnięto w Stanach Zjednoczonych Ameryki (USA). Uzyskano wiele wartościowych odmian, owocujących na dwuletnich i tegorocznych pędach. W chwili obecnej jeżyna jest czwartym co do wielkości produkcji gatunkiem uprawnym na świecie (po truskawce, malinie i borówce). W Polsce program hodowli jeżyny prowadzony jest od 1979 roku. W wyniku prowadzonych prac do Krajowego Rejestru wpisano kilka bezkolcowych odmian (min. Polar, Ruczaj, Gaj, Brzezina, Gracja). Prace związane z hodowlą jeżyny na dużą skalę prowadzone są również w Spółce Niwa Hodowla Roślin Jagodowych w Brzeznej. Obecnie w ocenie znajduje się kilka klonów jeżyny bezkolcowej powtarzającej owocowanie oraz owocujących w tradycyjnym terminie na dwuletnich pędach.

Jeżyna (Rubus subgenus Rubus Watson), podobnie jak malina ma właściwości lecznicze, dlatego zalicza się ją do naturalnych farmaceutyków używanych w czasie przeziębień, infekcji bakteryjnych i wirusowych. Liście oraz owoce jeżyny od dawna stosowane są w ziołolecznictwie.

Kilka powodów, dla których warto jeść owoce jeżyny:

Jedna filiżanka świeżych owoców jeżyny (154 g) dostarcza 31 mg wit. C, co stanowi połowę dziennego zapotrzebowania dla osoby dorosłej. Odmiany jeżyny różnią się zawartością wit. C.

Witamina C jest niezbędna do tworzenia kolagenu w kościach, tkance łącznej i naczyniach krwionośnych. Witamina C pomaga również leczyć rany. Przyspiesza regenerację skóry. Ułatwia wchłanianie żelaza, stosowana jest w leczeniu przeziębień. Niedobór witaminy C może doprowadzić do choroby wielonarządowej zwanej szkorbutem. Witamina C działa jako przeciwutleniacz. Zwalczając wolne rodniki, zmniejsza stres oksydacyjny w organizmie, dlatego jest niezbędna w profilaktyce chorób nowotworowych.

Jedna szklanka świeżych owoców jeżyny zawiera około 8 g błonnika pokarmowego.

Błonnik pokarmowy jest niezbędny w walce z problemami pokarmowymi. Zapobiega wzdęciom, zaparciom oraz bólom brzucha. Dieta bogata w błonnik pomaga obniżyć poziom cholesterolu oraz pomaga kontrolować poziom cukru we krwi.  Duża zawartość błonnika sprzyja odchudzaniu.

Jedna szklanka świeżych owoców jeżyny dostarcza ponad 1/3 dzienną dawkę spożycia witaminy K. Witamina K poprawia krzepliwość krwi oraz strukturę kości, przez co stają się one mniej łamliwe.

Jedna szklanka surowych jeżyn zawiera 0,9 miligrama manganu. Mangan, podobnie jak witamina C odgrywa kluczową rolę w tworzeniu kolagenu. Zapobiega osteoporozie, pomaga zarządzać poziomem cukru we krwi oraz zmniejszać napady padaczkowe.

Przeciwutleniacze w owocach jagodowych pomagają zwalczać wolne rodniki i zmieniać sposób komunikacji neuronów mózgowych. Może to pomóc w zmniejszeniu stanu zapalnego mózgu, co może prowadzić do problemów poznawczych i motorycznych związanych ze starzeniem się.

Ekstrakt z jeżyny może pomóc w zapobieganiu i kontroli chorób dziąseł i ubytków.

Susz owocowy działa napotnie, wykrztuśnie i antybakteryjnie.

Zawartość polifenoli jest cechą charakterystyczną dla każdej odmiany, dlatego na całym świecie prowadzone są prace hodowlane jeżyny mające na celu wytworzenie nowych odmian o podwyższonej zawartości polifenoli. ‘Ruczaj’, ‘Gaj’ i ‘Leśniczanka’ cechują się wyższą zawartością antocyjanów (średnio 429 mg/100 g ś.m.), w porównaniu do odmiany ‘Polar’ (210 mg/100 g ś.m.). Odmiana ‘Orkan’ i ‘Brzezina’ ma średnią (341 mg/100 g ś.m.). Z kolei odmiany ‘Polar’ i ‘Orkan’ charakteryzują się wyższą zawartością sumy elagotanin (lambertianiny C oraz sanguiny H-6), odpowiednio 282 i 320 mg/100 g ś.m.

Zawartość wymienionych związków jest ważna ze względów prozdrowotnych. Flawonoidy, w tym antocyjany, mogą zmniejszać ryzyko powstania otyłości, choroby wieńcowej serca, różnych typów raka czy też wpływać na poprawę pamięci u osób starszych.

Obserwowano korzystne oddziaływanie elagotanin na hamowanie rozwoju komórek raka prostaty.

Elagotaniny są estrami kwasu 3,4,5,3’,4’,5’-heksahydroksydifenylowego (kwas HHDP) i alkoholu wielowodorotlenowego (monosacharydu), zwykle β-D-glukozy (lub jej oligomerów). Uważa się, że niektóre prozdrowotne właściwości elagotanin związane są ze zdolnością do uwalniania z ich cząsteczek wolnego kwasu elagowego i jego dalszego metabolizmu w organizmach ludzi i zwierząt. Następstwem metabolizmu elagotanin przez florę bakteryjną przewodu pokarmowego jest wydłużone uwalnianie kwasu elagowego do krwi.

Obserwowano korzystne oddziaływanie elagotanin na hamowanie rozwoju komórek raka prostaty.

Udokumentowano pośredni efekt obniżania ciśnienia krwi u szczurów cierpiących na nadciśnienie dzięki diecie bogatej we flawan-3-ole.

Sok z jeżyn działa napotnie i wykrztuśnie. Zalecany jest w przeziębieniach oraz stanach gorączkowych. Może być pomocny także w dolegliwościach przewodu pokarmowego i przy leczeniu nerwicy.

Wykazuje aktywność przeciwzapalną i antyoksydacyjną. Jest składnikiem mieszanek używanych w leczeniu arteriosklerozy, nadciśnienia tętniczego, chorób neurologicznych i wywołanych nadmiernym promieniowaniem. Wykazano ponadto, że ekstrakt z liści jeżyny spowalnia procesy starzenia się skóry. Liście jeżyny charakteryzują się wyższą zawartością związków fenolowych (do 62,2 mg/g ś.m.) i  wyższą aktywnością antyoksydacyjną (do 88,8 µmol Trolox/g ś.m.) w porównaniu do liści maliny właściwej (Rubus idaeus L.) i  maliny zachodniej (Rubus occidentalis). Odmiany różnią się aktywnością antyoksydacyjną. Niestety opisy produktów zielarskich, jakimi są dostępne na rynku liść maliny i  liść jeżyny, nie obejmują ich przynależności odmianowej. Wybór odmiany, z  której pozyskuje się liście do celów farmaceutycznych, podobnie jak ustalenie optymalnej daty zbioru, mają zasadnicze znacznie dla wartości prozdrowotnej produktu zielarskiego. W powyższych badaniach wykazano, że największą aktywność antyoksydacyjną mają liście zebrane z tegorocznych pędów tuż przed dojrzewaniem owoców.

Jak wykazały badania prowadzone na Uniwersytecie Rolniczym w Krakowie, najwięcej antyoksydantów-w liściach i owocach (tabela 1) ma odmiana ‘Ruczaj’. Z kolei odmiana ‘Polar’ charakteryzuje się dużą zawartością kwasu elagowego, należącego do szybko działających przeciwutleniaczy. Stosunkowo dużo kwasu elagowego, stwierdzono w liściach i w owocach tej odmiany (tabela 1).