Walory zdrowotne owoców maliny

Rodzaj Rubus, do którego należy m.in. malina, obejmuje około 17 podrodzajów i 740 gatunków. Spośród nich największe znaczenie mają europejskie gatunki maliny czerwonej, występujące na obszarze Północnej Ameryki maliny czerwone oraz czarne. Maliny purpurowe są mieszańcami maliny czerwonej i czarnej. Żółta malina pod względem taksonomicznym zaliczana jest do tego samego gatunku co malina czerwona.  

Maliny od wieków były w centrum zainteresowania, głównie  ze względu na właściwości lecznicze owoców. Owoce obu gatunków zaliczane są do naturalnych farmaceutyków używanych w czasie przeziębień, infekcji bakteryjnych i wirusowych. Dzięki prowadzonym badaniom wiemy już, że właściwości lecznicze wiążą się z obecnością w owocach związków biologicznie czynnych o działaniu prozdrowotnym. Związkami chemicznymi charakterystycznymi dla owoców maliny są związki polifenolowe, spośród których dominującymi są antocyjany i elagotaniny. Antocyjany to naturalne związki organiczne, występujące w soku komórkowym owoców. W zależności od pH mogą przyjmować barwę od czerwonej po fioletową. Im ciemniejsze owoce, tym wyższa zawartość antocyjanów. Najwięcej antocyjanów mają maliny czarne i purpurowe (tabela 1). Elagotaniny stanowią 85% zespołu związków czynnych owoców maliny, przy udziale antocyjanów na poziomie około 23% i około 2% innych związków polifenolowych, takich jak flawonoidy czy np. fenolokwasy. W owocach maliny elagotaniny występują w największych ilościach w pestkach. Ponadto w owocach maliny obecne są kwasy organiczne, w tym fenolowe, z których największe znaczenie przeciwwirusowe i antyoksydacyjne ma kwas elagowy. Zawartość kwasu elagowego jest charakterystyczna dla każdej odmiany. Dla przykładu wysoką zawartością kwasu elagowego charakteryzuje się odmiana ‘Polka’ (3,67 mg/100 g s.m.). ‘Polana’ z kolei charakteryzuje się niższą zawartością kwasu elagowego (2,82 mg/100 g s.m.).

Wartość prozdrowotna owoców maliny związana jest z ich kolorem. Większe stężenie antocyjanów i elagotanin  wiąże się aktywnością biologiczną i farmakologiczną owoców, która obejmuje, m.in. działanie antyoksydacyjne, przeciwzapalne, przeciwdrobnoustrojowe oraz przeciwnowotworowe. Odmiany maliny różnią się od siebie zdolnością antyoksydacyjną. Dla przykładu odmiana ‘Delniwa’ charakteryzuje się wyższą zawartością polifenoli oraz wyższą zdolnością antyoksydacyjną w porównaniu do odmiany ‘Polka’ (tabela 2).

Owoce maliny czerwonej i maliny czarnej są bogatym źródłem makroelementów, w tym potasu (K) (177-145 mg/100 g świeżej masy) oraz wapnia (Ca) (25-35 mg/100 g ś.m.), magnezu (Mg) (10-22 mg/100 g ś.m.) i cynku (Zn) (0,13-0,14 mg/100 g ś.m.). Maliny charakteryzują się również niskim Indeksem Glikemicznym dlatego wykorzystywane są w profilaktyce cukrzycy oraz insulinooporności.

Maliny czerwone zawierają spore ilości witaminy C. Zawartość witaminy C jest charakterystyczna dla każdej odmiany (tabela 1) i może różnić się w poszczególnych latach. Maliny świetnie uzupełniają wszelkie niedobory witamin z grupy B (B1, B2, B6 oraz kwasu foliowego). Owoce maliny czerwonej charakteryzują się również podwyższoną zawartością manganu Mn (0,49 mg/100 g ś.m.). Mangan jest odpowiedzialny za utrzymanie kości i mięśni w dobrym stanie. Wzmacnia tkankę łączną, sprzyjając utrzymaniu stawów w dobrej kondycji. Sok z malin charakteryzuje się 10-krotnie wyższą zawartością manganu w porówaniu do zawartości tego mikroelementu w sokach z owoców porzeczki czarnej i czerwonej, pokrywając 50% dziennego zapotrzebowania. Dlatego maliny czerwone powinny na stałe zagościć w diecie, zwłaszcza osób mających problemy z układem kostnym.

Antocyjany występujące w owocach maliny czerwonej hamują w ponad 40 % aktywność enzymów stanu zapalnego (oksygenaz COX-1 i COX-2). Wykazują działanie podobne do niesterydowych leków przeciwzapalnych – naproksenu i ibuprofenu. Aktywność przeciwzapalna owoców związana jest przede wszystkim z obecnością pochodnych aglikonu – cyjanidyny, która wykazuje działanie przeciwzapalne silniejsze od aspiryny. Regularne spożywanie owoców maliny czerwonej ma również korzystny wpływ na hamowanie   reumatoidalnego zwyrodnienia zapalenia stawów.

Aktywność przeciwbakteryjną owoców z rodzaju Rubus wiąże się przede wszystkim z obecnością elagotanin. Malina czerwona charakteryzuje się wysoką aktywnością przeciwbakteryjną wobec szczepów których źródłem zakażenia mogą być produkty żywnościowe, m.in. Staphylococcus aureus, Escherichia coli, Salmonella enterica sv. Typhimurium, gatunki z rodzaju Listeria. Wykazano także aktywność hamującą wzrost drobnoustrojów chorobotwórczych dla ludzi wywołujących zapalenie płuc, wrzody żołądka czy zapalenie górnych dróg oddechowych.

Posiadają bardzo wysoką zawartość antocyjanów, których jest aż kilkakrotnie więcej niż w malinach czerwonych. Antocyjany pomagają usuwać z organizmu wolne rodniki, zapobiegając tym samym degradacji błon komórkowych, procesom starzenia i rozmaitym chorobom cywilizacyjnym. Owoce czarnej maliny wykazują działanie antynowotworowe, ograniczając m. in. rozwój nowotworów prostaty, jelita grubego czy okrężnicy.
 Maliny czarne mają również wysokie właściwości bakteriobójcze. W owocach czarnych malin stwierdzono też związki o właściwościach przeciwzapalnych, działające podobnie jak niesteroidowe leki przeciwzapalne. Właściwości odżywcze czarnej maliny związane są z wysoką zawartością witaminy C i E oraz makroelementów, takich jak potas, wapń, magnez i cynk. W owocach czarnej maliny w dużym stężeniu występują też miedź i żelazo, dzięki czemu mogą one wspomagać leczenie anemii. W badaniach prowadzonych przez koreańskich naukowców stwierdzono, że nasiona czarnej maliny (Rubus coreanus) pozostałe po produkcji wina lub soku wykazują działanie przeciwwirusowe przeciwko wirusom grypy typu A i B, w tym KR01, szczepowi pandemicznemu z 2009 roku. Działanie przeciwwirusowe wykazuje jeden z polifenoli, kwas galusowy. U mysz zakażanych wirusem grypy doustne podanie sproszkowanych nasion czarnej maliny znacznie poprawiło wskaźnik przeżycia i zmniejszyło miano wirusa w płucach. Co ważne, bardzo niska dawka (1 mg / kg masy ciała) nie tylko zmniejszyła obecność wirusa w płucach, ale także chroniła myszy przed prowokacją wirusem PR8. Polifenole zidentyfikowane w tym badaniu mogą nie obejmować wszystkich składników występujących w nasionach czarnej maliny, co sugeruje, że inne polifenole (jak na przykład kwas elagowy) mogą być głównym czynnikiem wpływającym na aktywność przeciwwirusową.

Maliny purpurowe powstały w wyniku celowej hodowli w wyniku krzyżowania maliny czarnej z czerwoną. Pod względem wartości antyoksydacyjnej nowo wyhodowane odmiany maliny purpurowej przewyższają zdolnością antyoksydacyjną maliny czarne. Dla przykładu nowa, polska odmiana ‘Heban’ pochodząca z programu hodowlanego Spółki Niwa, charakteryzuje się znacznie wyższą zdolnością antyoksydacyjną mierzoną wskaźnikiem DPPH oraz wyższą zawartością witaminy C porównaniu do czarnej maliny ‘Jewel’ (tabela 1). W Niwie prace prowadzone są również w kierunku uzyskania odmian bezkolcowych. Pojawienie się nowej, purpurowej maliny ‘Heban’ jest szansą na wzbogacenie diety w związki fenolowe, do których zaliczane są m.in. antocyjany wpływające bezpośrednio na kolor owoców maliny.

Żółty kolor malin związany jest z bardzo niskim poziomem występowania antocyjanów. Nieco większą zawartość antocyjanów mają w porównaniu do maliny czerwonej maliny pomarańczowe. Maliny żółte, w zależności od odmiany charakteryzują się również wysoką zawartością polifenoli (np. kwas elagowy, elagotaniny). Maliny żółte tak samo jak czerwone mają wysokie właściwości antyoksydacyjne dlatego powinny znaleźć się w diecie związanej z profilaktyką chorób przeciw nowotworowych.   Zawartość polifenoli w owocach żółtej maliny  przewyższa niektóre odmiany malin o czerwonym kolorze owoców. Dość wysoką zawartością antocyjanów, w porównaniu do odmiany ‘Poranna Rosa’ charakteryzuje się nowa odmiana Spółki Niwa ‘Jantar’ (tabela 1). Maliny żółte charakteryzują się również wysoką zawartością witaminy C, dostarczają około 50% jej dziennego zapotrzebowania.  Regularne spożywanie żółtych malin pozwala zachować długo młody wygląd bez konieczności stosowania innych drogich metod poprawy urody. Żółte maliny stymulują produkcję kolagenu który zapewnia skórze, naczyniom krwionośnym i innym komórkom elastyczność, co skutkuje promiennym wyglądem skóry bez zmarszczek. Według najnowszych badań naukowych regularne spożywanie żółtych malin skutecznie ogranicza symptomy depresji i „huśtawki” nastroju.